Wat betekent vitaliteit? Alles over vitaal leven en hoe je je eigen vitaliteit kunt verbeteren

Vitaliteit betekenis? Het begrip vitaliteit is de afgelopen jaren sterk in de belangstelling komen te staan. Werkgevers investeren in het bevorderen van de vitaliteit van hun medewerkers, om zo hun duurzame inzetbaarheid voor het bedrijf te bevorderen. In dit artikel leggen we je uit wat vitaliteit nu eigenlijk precies betekent en hoe je vitaliteit bevordert. 

Het Nederlandse woord ‘vitaliteit’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘vita’, wat leven betekent. Volgens het woordenboek Van Dale betekent ‘vitaal’: voor het leven van groot belang, maar ook: krachtig, energiek. Vitaliteit betekent dan ook letterlijk: levenskracht. 

Vitaliteit betekenis: de hedendaagse definitie van vitaliteit

In het hedendaagse gebruik heeft de term vitaliteit een wat specifiekere betekenis gekregen. Het gaat dan over de kracht en energie waarmee mensen fysiek, mentaal en emotioneel in het leven staan. In het artikel Wat is vitaliteit en hoe is het te meten? Van J.E. Strijk cs., dat in 2015 werd gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, wordt vitaliteit beschreven aan de hand van vier dimensies: 

1.   Fysiek: uithoudingsvermogen, kracht, coördinatie, lenigheid, snelheid en herstelvermogen.

2.   Mentaal: aandachtscontrole, spanningsregulatie, gedachte- en emotiecontrole, concentratie, zelfvertrouwen, omgaan met afleiders en tegenslagen, blijvend leren en zelfreflectie. 

3.   Sociaal-emotioneel: inzicht in behoefte en gevoelens van anderen, assertiviteit, overtuigingskracht, conflicthantering, samenwerken en leiderschap.

4.   Inspirationeel: zingeving, goede doelen stellen, motivatie, balans tussen werk en privé.

 Op basis hiervan formuleren de onderzoekers de volgende definitie van vitaliteit: 

“Vitaliteit omvat de kerndimensies energie, motivatie en veerkracht, waarbij energie wordt gekenmerkt door zich energieker voelen, motivatie door doelen te stellen in het leven en moeite doen om deze te behalen, en veerkracht door het vermogen om met de dagelijkse problemen en uitdagingen van het leven om te gaan.” 

De drie kerndimensies van vitaliteit en de betekenis

In deze huidige definitie valt vitaliteit dus uiteen in drie kerndimensies:

1.     Energie

Deze vitaliteitsdimensie gaat over de mate waarin iemand zich energiek en krachtig voelt en lichamelijk én geestelijk sterk voelt en weerbaar is.

2.     Motivatie

Deze vitaliteitsdimensie gaat over de mate waarin iemand zichzelf levensdoelen stelt en de moeite doet om deze levensdoelen na te streven.

3.     Veerkracht

Deze vitaliteitsdimensie gaat over de mate waarin iemand in staat is om te gaan met problemen, en na tegenslagen de draad weer op te pakken. 

Dit totale pakketje aan vitaliteitsdimensies is dus essentieel voor een prettige voortzetting van je leven. De drie kerndimensies van vitaliteit beïnvloeden elkaar bovendien onderling. Wie gemotiveerd is en zijn doelen behaalt, zal uit het behalen van die doelen energie putten. Energie en het stellen van doelen dragen op hun beurt weer bij aan iemands veerkracht.  

Factoren die vitaliteit beïnvloeden

Een vitaal persoon beschikt dus over energie, lichamelijke kracht, wilskracht en weerbaarheid. Dat betekent dat vitaliteit niet alleen gaat over iemands fysieke gezondheid, maar ook over zijn persoonlijkheid, geestelijke gezondheid, sociale omgeving, persoonlijke waarden, overtuigingen, karakter en religie. 

Vitaliteit houdt veel verband met iemands leefstijl. De leefstijlfactoren voeding, roken, alcohol- en drugsgebruik, lichaamsbeweging, ontspanning en slaap bepalen voor een groot deel hoe vitaal iemand is. Vitaliteit wordt ook beïnvloed door sociaal-demografische kenmerken zoals leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. En ook factoren als sociale klasse, woonomgeving, inkomen, of iemand werk heeft, werkbelasting, werkomgeving en verbondenheid met de natuur hebben invloed op iemands vitaliteit.

Je vitaliteit vergroten, hoe doe je dat?

De mate waarin iemand meer of minder vitaal is, hangt dus af van meerdere factoren, die elkaar onderling ook weer beïnvloeden. Wanneer je je vitaliteit wilt vergroten, kun je dus ook op heel veel vlakken actie ondernemen: mentaal, fysiek, sociaal en spiritueel. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je, als je je vitaliteit wilt verbeteren, aan alle componenten van vitaliteit tegelijk zal moeten werken. Waar de verbetermogelijkheden op vitaliteitsgebied liggen, is voor ieder mens persoonlijk. 

De ene persoon is bijvoorbeeld heel gezond en zo fit als een hoentje, maar is wel weken van de kaart als zijn leidinggevende hem vraagt of hij zijn werk wil verbeteren. Zijn vitaliteit is dan niet optimaal; er is ruimte voor verbetering op het vlak van veerkracht. Een andere persoon is misschien juist weer een kei in het verzinnen van nieuwe ideeën en zet elk halfjaar een succesvolle startup in de markt, maar vergeet door zijn drukke ondernemersbestaan gezond te eten en slaapt elke nacht hooguit vier uur. Als deze persoon zijn vitaliteit wil vergroten, zal hij de ruimte voor verbetering vooral op het vlak van lichamelijke energie kunnen vinden. 

Onderlinge samenhang

Omdat vitaliteit wordt beïnvloed door zo ontzettend veel persoonlijke en externe factoren, is het eigenlijk niet mogelijk om een eenduidig actieplan voor het vergroten van ieders vitaliteit op te stellen. Bovendien laten heel veel factoren, zoals sociale klasse of inkomen, zich ook helemaal niet zo makkelijk verbeteren. Alle verschillende factoren beïnvloeden elkaar daarnaast ook nog eens onderling. Wie bijvoorbeeld een laag inkomen heeft, heeft ook minder geld om uit te geven aan gezonde voeding. En wie werkloos is, heeft ook een minder groot sociaal vangnet dan iemand met veel leuke collega’s.

Vitaliteit vergroten door je leefstijl te verbeteren

De factor die zich het makkelijkst laat verbeteren en waar je zelf de meeste invloed op hebt, is leefstijl. Wie zijn leefstijl verbetert, werkt aan zijn energie, zijn weerbaarheid én zijn motivatie. De onderstaande tips voor het verhogen van je vitaliteit, hebben dan ook vooral betrekking op leefstijlverbetering en daarnaast op levenshouding. 

1. Eet gezond

Dit lijkt een enorme inkopper, maar we noemen hem toch maar even want het effect van gezonde voeding reikt ver. Wie gezond eet, heeft minder kans op overgewicht, hart- en vaatziekten en diabetes type 2 en depressie. Wie geen overgewicht heeft, voelt zich zelfverzekerder en wordt productiever en weerbaarder op het werk. Bovendien geeft gezonde voeding je de veel energie, die je nodig hebt om meer te kunnen bewegen, wat ook weer bijdraagt aan een grotere vitaliteit.

Kortom: gezonde voeding is een belangrijke basis voor een vitaal bestaan. Een gezond voedingspatroon betekent dat je zo min mogelijk suiker binnenkrijgt (let op: in veel producten zit suiker verstopt), dagelijks 250 gram groente en twee stuks fruit nuttigt en matig koolhydraten eet. Het spreekt voor zich dat de alcoholinname ook tot een minimum moet worden beperkt in een verantwoord eetpatroon.

2. Ga stress te lijf

Iedereen ervaart wel eens stress. Stress is op zichzelf ook helemaal geen slecht fenomeen. Het is zelfs een vitale lichamelijke reactie, die wanneer je in nood verkeert, het verschil kan maken. Dat komt doordat er bij stress adrenaline door je bloedbaan wordt gepompt. Adrenaline is een stresshormoon dat zorgt dat het lichaam in staat van paraatheid wordt gesteld. De adrenalinetoevoer leidt onder andere tot een versnelde ademhaling en hartslag, stijging van de bloeddruk, hogere alertheid en grotere pupillen.

Te veel stress of langdurige stress is niet goed voor je vitaliteit. Door stress stijgt het risico op hartaandoeningen, hoge cholesterolwaarden en depressie, neemt het libido af, werkt je geheugen minder goed, kun je je minder goed concentreren, kun je spierpijn en hoofdpijn krijgen, neemt je zelfbeheersing af waardoor je ongezondere eet- en drinkkeuzes maakt en nemen de ontstekingswaarden in je bloed toe. 

Je begrijpt: stress beïnvloedt je vitaliteit op een onwenselijke manier. Zorg daarom voor voldoende ontspanning in je leven. Maak tijd voor dingen die je leuk vindt, durf je uit te spreken wanneer er te veel werk op je bord ligt, neem af en toe een vakantie en doe ontspannings- of ademhalingsoefeningen. Wie zijn leven veraangenaamt met meer ontspanning, verhoogt daarmee zonder meer zijn vitaliteit. 

3. Beweeg voldoende

We zitten meer dan ooit en dat is funest voor ons lichamelijk én geestelijk welzijn, en dus voor onze vitaliteit. Hoe meer we zitten en hoe minder we bewegen, hoe groter het risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Weinig bewegen en veel zitten verhoogt bovendien het risico op obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten, trombose, depressie en stofwisselingsstoornissen. Ook je cognitieve prestaties verslechteren wanneer je onvoldoende beweegt. 

Wie een zittend beroep heeft, zal dus vaker uit zijn stoel moeten opstaan om in beweging te komen. Lichamelijke inspanning geeft je energie, werkt motiverend en vergroot je weerbaarheid. Pak dus voortaan de fiets of de benenwagen naar je werk, pak de trap in plaats van de lift, maak in je lunchpauze een ommetje, en voer telefoongesprekken het liefst terwijl je rondloopt. Al deze vormen van beweging dragen bij aan je vitaliteit. 

4. Zorg voor voldoende slaap

Slaap is het fundament is voor andere leefstijlgebieden, zoals voeding en bewegen. Zonder voldoende goede slaap halen ook de beste voeding en voldoende lichaamsbeweging niets uit. Een goede nachtrust van zeven à negen uur is essentieel voor de mentale en fysieke gezondheid, omdat voldoende slaap de kans verkleint op vatbaarheid voor tal van ziekten, variërend van hart- en vaatziekten tot dementie en depressie. Daarnaast vermindert slaaptekort de aanmaak van leptine, een hormoon dat het verzadigingsgevoel regelt. Hierdoor neemt het hongergevoel toe en eten mensen meer dan goed voor hen is. Ook leidt minder slaap tot minder motivatie om te bewegen.

Voor een vitaler bestaan, zorg je dus voor voldoende nachtrust. Ga op tijd naar bed, kijk een uur voordat je je bed induikt niet meer naar een scherm, drink na acht uur geen koffie of alcohol meer en hou je aan een vaste slaaproutine. Wedden dat je hierdoor meer energie, wilskracht en weerbaarheid ontwikkelt? 

5. Werk aan je mentale welzijn

Sta je een beetje somber of negatief in het leven? Probeer dit dan om te buigen naar een positieve levenshouding, al dan niet met hulp van een coach of psycholoog. Een positieve instelling maakt niet alleen het leven aangenamer, het zorgt er ook voor dat je je gelukkiger voelt en dat heeft weer zijn uitwerking op je fysieke welzijn. Mensen die gelukkig zijn, leiden een gezonder leven dan mensen die somber zijn, zo blijkt uit recent wetenschappelijk onderzoek. De studie toont aan dat een positieve levenshouding een behoorlijke impact kan hebben op iemands fysieke welzijn. Omgekeerd leidt meer zorg voor je fysieke gezondheid, bijvoorbeeld door te sporten en gezond te eten, ook weer tot een groter geluksgevoel. Een win-win op het gebied van vitaliteit dus.